Bemest op z’n best: Zorgvuldige mesttoediening levert stikstof en geld op

De urgentie om de ammoniakemissie tijdens het uitrijden van mest aan te pakken is groot. Nederlandse melkveehouders mogen door de afbouw van derogatie en het vervallen daarvan in 2026 steeds minder stikstof uit drijfmest aanwenden, terwijl juist een hoger rendement uit eigen mest helpt om kunstmest te besparen. Ammoniakverlies betekent een direct verlies van mestwaarde.

In demonstraties en rekenwerk binnen het project is dat financieel zichtbaar gemaakt, zo liet WUR-praktijkonderzoeker Zwier van der Vegte woensdag zien tijdens de slotbijeenkomst van het project in de Evenementenhal in Gorinchem. „Wie slordig bemest, kan door stikstofemissie, besmeuring van het gras door mest en droogteschade in de zomer een kostenpost oplopen die richting de 350 euro per hectare per jaar gaat.” Aan de andere kant levert nauwkeurig bemesten zo’n 60 tot 80 euro per hectare op door een 300 tot 400 kilogram hogere drogestofopbrengst en meer ruw eiwit in het gras. Dat is 1,40 tot 1,90 euro per kuub drijfmest.

Bemest op z’n Best laat volgens de onderzoekers zien dat dit verlies in de praktijk nog vaak onnodig hoog is, omdat emissiearme technieken niet altijd zorgvuldig genoeg worden uitgevoerd.

Innovaties en ‘netjes werken’

Het programma werkte de afgelopen vijf jaar daarom langs twee sporen: het stimuleren en ontwikkelen van innovaties rondom de aanwending van drijfmest en laten zien wat ‘netjes werken’ in het veld betekent. Tijdens het slotevent kwam een boodschap steeds terug. Met zorgvuldige toepassing van bestaande technieken, zoals zodenbemesting, sleufkouterbemesting en correct verdunde sleepvoetbemesting, is nog aanzienlijke winst in emissiereductie te halen. Zolang een deel van de mest niet goed in de sleuf terechtkomt of de bemester niet passend is afgesteld op gift en omstandigheden, schiet de emissie vooral in de eerste uren na aanwending omhoog en gaat stikstof verloren die het gras juist nodig heeft.

Daarnaast speelt ook het weer een belangrijke rol bij de hoeveelheid ammoniak dat vervluchtigt. Hoge temperaturen met volop zon en veel wind versnellen het emissieproces, terwijl vochtige omstandigheden juist leiden tot een lagere emissie.

In de praktijk zijn veel ondernemers zich daar onvoldoende van bewust, stellen de onderzoekers, mede doordat ze het werkresultaat niet altijd direct kunnen controleren. Het project heeft daarom hulpmiddelen, zoals een goed/fout-kaart en een checklist Beter Bemesten en demonstraties ontwikkeld waarmee boeren en loonwerkers het resultaat in het veld kunnen beoordelen en samen afspraken kunnen maken over de afstelling, snelheid en timing.

Realtime monitoring zodenbemester

Een van de meest concrete opbrengsten uit het innovatiespoor is realtime monitoring van de zodenbemester. Bij zodenbemesting moet alle mest in de sleuf worden geplaatst en moet de mestgift passen bij het sleufvolume. In het project is een systeem ontwikkeld dat tijdens het rijden de werkdiepte meet en via camera’s direct laat zien of de sleuven goed gevuld en schoon worden afgesloten. De chauffeur kan zo direct bijsturen, mocht dat nodig zijn.

Volgens de onderzoekers zorgt deze ondersteuning ervoor dat correct werken in de praktijk veel beter wordt geborgd, met lagere ammoniakemissie, minder geur en een hogere stikstofbenutting als gevolg. De resultaten zijn zo positief dat het systeem inmiddels bij loonwerkers op de bemester is gemonteerd voor praktijktesten.

Naast betere borging van bestaande emissiearme technieken zijn er innovaties die op korte termijn vervolg krijgen in pilots. Mestinjectie in grasland laat in het onderzoek een minimale ammoniakemissie zien en geeft minder geur dan zodenbemesting. De uitdaging blijft om de graszode zo min mogelijk te beschadigen; varianten die dat goed combineren zijn nog in ontwikkeling.

Afdekken van de bemestersleuf

Op bouwland blijkt het afdekken van de zodenbemestersleuf met grond juist bijzonder effectief: daarmee kan de emissie vrijwel volledig worden teruggedrongen, omdat het contactoppervlak tussen mest en lucht meteen na toediening minimaal is. Dit vraagt een aanpassing van machines, maar sluit aan bij ontwikkelingen die in de praktijk al voorzichtig worden opgepakt.

Andere richtingen, zoals het afdekken van mest met emissiebeperkende vloeistoffen of suspensies, laten potentie zien maar zijn nog niet praktijkrijp, stellen de onderzoekers. In lab- en veldproeven was er een emissiereducerend effect, maar de techniek moet doorontwikkeld worden om verstopping en grasbesmeuring te voorkomen, en de werking van verschillende toevoegmiddelen is nog niet stabiel genoeg vastgesteld. Ook het idee om via schuin insnijden het contactoppervlak te verkleinen en daarmee emissie te reduceren heeft nog te veel technische haken en ogen. Gelijktijdig kort beregenen tijdens mesttoediening werkte nauwelijks; als daar al winst te halen is, vraagt dat een andere aanpak.

De onderzoekers van Bemest op z’n Best concluderen dat een halvering van de totale ammoniakemissie bij mesttoediening lastig is zonder breed toegepaste verbeteringen in techniek en uitvoering. Scenarioanalyses laten wel zien dat forse landelijke reducties mogelijk worden als emissiearme technieken effectiever worden uitgevoerd en bovengronds uitrijden verder wordt teruggedrongen.

De sleutel ligt volgens het projectteam in vakmanschap en samenwerking: de boer die weet wat hij wil bereiken, de loonwerker die het werkresultaat kan maken en controleren, en de machinebouwers die technieken ontwikkelen die dat netjes werken makkelijker maken.